Łężczok to urokliwe miejsce, szumiące starymi dębami, pachnące dzikim czosnkiem i pełne przyrodniczych rzadkości oraz historycznych śladów. Rezerwat położony jest w województwie Śląskim, powiecie raciborskim w gminach Kuźnia Raciborska i Nędza. To ważne dla nas miejsce.
Urodziłem się i wychowałem mieszając niedaleko rezerwatu. Łężczok był jednym z moich pierwszych miejsc turystycznych na świecie, gdzie uwielbiałem spędzać czas na odkrywaniu przyrody i fotografii. Pamiętam to miejsce z lat 80- i 90-tych, kiedy rezerwat był nieco zapuszczony, ale też wydawał się bardziej dziki, nieodkryty. Dziś Łężczok jest zagospodarowany na potrzeby masowej i rekraacyjnej turystyki, spełniając przy tym oczywiście swoje założenia jako rezerwatu, czyli ostoi ptaków oraz ochrony cennych gatunków fauny i flory. Przez lata odwiedzin zgromadziłem setki zdjęć Łężczoka, tutaj okraszam nimi nieco przeredagowany tekst Pana Tadeusza Gajewskiego. Na końcu artykułu znajdą Państwo mapę rezerwatu oraz informację o tym jak dojechać i gdzie zaparkować samochód.
Rezerwat przyrody Łężczok – historia
Do najcenniejszych rezerwatów województwa śląskiego należy bezsprzecznie rezerwat przyrody Łężczok – rezerwat leśno-stawyowy, który jest jedną z nielicznych ostoi naturalnej roślinności w dolinie górnej Odry. Łężczok to miejsce osobliwe. Położony jest w południowo – zachodniej części województwa śląskiego, między miejscowościami Racibórz Markowice a Nędza. Powierzchnia rezerwatu Łężczok wynosi 408 hektarów, w tym powierzchnia leśna 144 ha, stawów 245 ha, łąk 7 ha, pozostałe części to drogi i groble. Krajobraz w jego otoczeniu jest rolniczy sąsiaduje z polami uprawnymi i użytkami zielonymi.
Początki rezerwatu Łężczok
Walory przyrodnicze Łężczoka sprawiły, że w 1922 roku został wpisany do rejestru pomników przyrody, co zabezpieczyło lasy przed przebudową drzewostanu. Po drugiej wojnie światowej znalazł się na liście projektowanych rezerwatów przyrody, ale dopiero odpowiedni status prawny jako rezerwat przyrody uzyskał na podstawie zarządzenia Ministra Leśnictwa i Przemysłu Drzewnego z dnia 23 stycznia 1957 roku. Bezpośrednią przyczyną utworzenia rezerwatu była chęć ocalenia resztek pierwotnej przyrody w krajobrazie górnej Odry. Chodziło o zabezpieczenie obszaru obejmującego wielogatunkowy las łęgowy, aleje zabytkowych drzew i występowania stanowisk rzadkich roślin oraz ochrony miejsc masowego gnieżdżenia się ptactwa. Rezerwat Łężczok posiada szczególne znaczenie przynajmniej z dwóch względów. Po pierwsze, ochronie podlega las łęgowy, który obecnie jest niezmiernie rzadki w Polsce, stąd wynika ogólnokrajowe znaczenie rezerwatu. Po drugie, posiada specyficzne położenie geograficzne, leżąc naprzeciw Bramy Morawskiej, przez którą prowadziły drogi migracji roślin i zwierząt z południa na północ. Nazwa rezerwatu pochodzi od słów „łęg”, „łęgi” co oznaczało niegdyś lasy lub łąki na błotach. W przeszłości w dolinie Odry rosły bujne zespoły roślinne typu łęgowego. Od tego samego źródłosłowu pochodzi nazwa wsi Łęg, która znajduje się na północny zachód od rezerwatu oraz potoku Łęgoń, przepływającego przez leśną część terenu objętego ochroną.
Łężczok obecnie
Rezerwat przyrody łężczok wchodzi w skład Parku Krajobrazowego Cysterskie Kompozycje Krajobrazowe Rud Wielkich. Najstarsze wzmianki dotyczące tych terenów odnoszą się do gospodarki stawowej uprawianej przez miejscową ludność już w XIII wieku. Według źródeł historycznych część stawów wykorzystywana była do hodowli ryb nie tylko przez majątki dworskie, ale także przez gospodarstwa chłopskie. Dalszy rozwój gospodarki stawowej na terenie dzisiejszego Łężczoka następował od XIV wieku za sprawą zakonu cystersów z Rud, do którego teren ten należał do 1810 roku. Cystersi uregulowali istniejące stawy i stworzyli system nowych sztucznych zbiorników regulujących obrzeża Odry budując na nich groble i śluzy. W 1783 roku zabudowali pałacyk myśliwski, który przetrwał do dziś jednakże w stanie mocno zniszczonym.
Może zainteresuje Cię również
Magazyn turystyczny – przykład udanego projektu wydawniczego
Tym razem odwiedzimy ciepłe i bardziej egzotyczne miejsce. Zapraszamy na wyspę Lombok i artykuł o tym, jak powstał magazyn turystyczny Best in Lombok, który który miałem okazję zaprojektować dla indonezyjskiego wydawnictwa.
Cystersi rozwinęli gospodarkę rybacką, która w tamtych czasach była niezwykle dochodowa. Gospodarkę tę cechowała duża kultura gospodarowania. Licznie obowiązujące w owych czasach posty były przyczyną zapotrzebowania na duże ilości ryb, nie tylko wśród zakonników, ale również wśród okolicznej ludności. W 1810 roku nastąpiła kasata klasztoru cystersów w Rudach oraz ich majątku a wraz z nią również Łężczok stał się własnością książąt pruskich Hohenloe Waldenburg Schilingsfurst. Nowy właściciel dokonał przebudowy stawów i terenów leśnych wprowadzając monokultury świerkowe ( obecnie wycięte ) oraz założył hodowlę bażantów w celach łowieckich. Zmiany te czynione były ze szkodą dla pierwotnej przyrody. Gospodarka rybacka przetrwała zaś do czasów współczesnych. Obecnie w rezerwacie Łężczok istnieje 6 stawów: Ligotniak, Brzeźniok, Babicki, Grabowiec, Salm Duży i Salm Mały (zobacz: na mapie).
Zróżnicowanie przyrodnicze rezerwatu Łężczok
Rezerwat przyrody Łężczok jest terenem bardzo zróżnicowanym i interesującym z punktu widzenia przyrodniczego oraz turystycznego. Liczne zbiorniki wodne wplecione w malowniczy krajobraz naturalnych lasów i sztucznych zadrzewień tworzą dziś niepowtarzalną kompozycję i stanowią o uroku tego zakątka śląskiej ziemi. Ważnym celem rezerwatu jest ochrona bardzo bogatej awifauny, a zwłaszcza ptactwa wodnego oraz ochrona niepowtarzalnego krajobrazu leśno stawowego z zabytkowymi alejami uformowanymi wzdłuż grobli. W lasach rezerwatu dominują starodrzewia o budowie dwupiętrowej nadającej wnętrzom lasu specyficzny charakter przypominający puszczę. Drzewostany w wieku powyżej 100 lat zajmują 64 proc. powierzchni leśnej. W starodrzewiach rezerwatu zachowały się osiągające znaczne rozmiary dęby szypułkowe, których wiek określa się na około 330 400 lat.
Łężczok i charakterystyka jego krajobrazu
Bardzo ciekawym elementem krajobrazu są groble, które w minionych latach zostały obsadzone różnymi gatunkami drzew (dziś już wiekowych) tworząc specyficzne aleje: lipową, grabową, dębową i śródpolną. Największe rozmiary osiągają dęby, buki i lipy. Rosnące drzewa na groblach szczególnie tych rozdzielających stawy pełnią rolę pasów wiatrochronnych współkształtując także makroklimat tego terenu. Prawidłowo ukształtowane aleje bez luk i z przestrzenią wypełnioną krzewami oraz drzewami stanowią doskonałą niszę ekologiczną dla licznych gatunków roślin, grzybów i zwierząt. Wyjątkowo korzystny splot czynników geograficzno klimatycznych, usytuowanie w pobliżu Bramy Morawskiej oraz dalekowzroczna działalność gospodarcza w przeszłości sprawiły, że obecnie aleje drzew nagroblowych są jedną z kilku najważniejszych wartości przyrodniczych Łężczoka. Zbiorowiska leśne rezerwatu można podzielić na dwie części: zachodnią i wschodnią.
Zachodnia strona rezerwatu przyrody Łężczok
Las w części zachodniej rezerwatu jest wielowarstwowym lasem dębowo grabowym, w którym dominują dęby, graby, lipy, wiązy, modrzewie, sosny wejmutki, brzozy i jesiony. W tej części lasu występuje też bujne runo leśne. W okresie wiosennym zakwitają: śnieżyczka przebiśnieg, cebulica dwulistna, zawilec gajowy, groszek wiosenny, fiołek leśny, gajowiec żółty, czosnek niedźwiedzi i inne. Najładniej wygląda dno lasu w marcu, po zakwitnięciu śnieżyczek, gdy tworzą one miejscami jednolite białe dywany. Pod koniec wiosny masowo zakwita czosnek niedźwiedzi napełniając las silną i przenikliwą wonią. Lasy we wschodniej części rezerwatu składają się z takich gatunków drzew jak: olsza czarna, świerk pospolity, grab oraz sporadycznie dąb i wierzba. Na stanowiskach suchych i nasłonecznionych rezerwatu rosną krzewinki: wrzos, borówka czarna, barwinek pospolity. Także spotyka się wiele różnych ziół. Na terenach błotnych i na gruntach podtopionych przy brzegach stawów spotykamy takie gatunki jak: tarczyca pospolita, krwawnica pospolita, bylica, rdest powojowy, kosaciec żółty, jaskier wielki i turzyca. W miejscach gdzie stawy uległy spłyceniu zaczyna tworzyć się torfowisko. Inną grupę roślin stanowi tzw. pas oczeretów, czyli roślin o kłączach i korzeniach zanurzonych w wodzie. Są to: trzcina pospolita, pałka szerokolistna, tatarak zwyczajny, jeżogłówka gałęzista i strzałka wodna. Grupę roślin o liściach pływających tworzą gatunki przytwierdzone do dna zbiornika wynurzając tylko liście i kwiaty. Zaliczamy do nich: rdest ziemnowodny, grzybień biały, grążel żółty i kotewka orzech wodny. Do roślin wolno pływających po powierzchni wód i na skutek tego zmieniających swoje położenie należą: salwinia pływająca, żabiściek pływający, rzęsy i inne. Jest także grupa roślin podwodnych, które tworzą tzw. łąki podwodne. Należą do nich: rogatek sztywny i krótkoszyjkowy, wywłócznik kłosowy oraz moczarka kanadyjska.
Zwierzęta rezerwatu przyrody Łężczok
Fauna rezerwatu Łężczok budzi zainteresowanie z uwagi na niezwykłe bogactwo ptaków. Z tego też względu rezerwat Łężczok znalazł się na liście ostoi ptaków w Polsce. Na tym terenie występuje 190 gatunków ptaków, tj. 51% gatunków występujących w Polsce, z czego 115 gatunków to gatunki lęgowe, zaś pozostałe wykorzystują ten teren jako miejsce zdobywania pokarmu lub odpoczynku podczas wędrówek. Znaczną część rezerwatu zajmują stawy, stąd gnieździ się tutaj wiele gatunków ptaków wodnych. W okresie lęgowym można obserwować między innymi: perkozy, bąki, kormorany, gągawy i kaczki. Oprócz ptaków wodno błotnych w Łężczoku występuje także wiele innych ptaków preferujących inne środowiska. Obserwowano tu wszystkie krajowe gatunki dzięciołów oraz polujące ptaki drapieżne. Gnieżdżą się tutaj: myszołów zwyczajny, jastrząb gołębiarz, pustułka, krogulec, błotniak stawowy, trzmielojad i kania czarna. Poza sezonem lęgowym obserwowane były: bielik, orlik krzykliwy i rybołów. Gnieżdżą się tu także bocian czarny, czapla siwa, łabędź niemy i mewa śmieszka.
W rezerwacie Łężczok możemy spotkać liczną reprezentację gadów i płazów. Do ciekawszych płazów można zaliczyć: kumaka nizinnego i grzebiuszkę, traszki, ropuchę szarą i zieloną oraz rzekotkę drzewną. Gady reprezentowane są przez: jaszczurkę zwinkę i żyworódkę, żmiję zygzakowatą oraz zaskrońca zwyczajnego, którego często można spotkać na groblach. W Łężczoku występują również ssaki, które są reprezentowane przez 23 gatunki. Występuje tutaj jeż, ryjówka aksamitna, nietoperz i inne. Charakterystyczne kopce na stawach świadczą o obecności największego po bobrze gryzonia piżmaka. Faunę ssaków drapieżnych reprezentuje: lis, kuna domowa, tchórz, łasica oraz borsuk. Tak duża różnorodność gatunków roślin i zwierząt występujących w rezerwacie Łężczok powoduje, że obiekt ten należy do najcenniejszych przyrodniczo obszarów Śląska i godny jest ochrony. Łężczok to miejsce wyjątkowe. Daje możliwość bezpośredniego obcowania z przyrodą, co stanowi najlepszą formę jej poznania. W rezerwacie Łężczok występują rośliny i zwierzęta, które podlegają prawnej ochronie. Jednym z pomników przyrody jest dąb szypułkowy, który należy do najokazalszych egzemplarzy o krótkim i grubym pniu o obwodzie 631 cm oraz rozłożystej koronie. Jako pomnik przyrody został ogrodzony i oznaczony, a otwory w jego pniu zacementowane. Znajduje się przy drodze wiodącej przez rezerwat, opodal pałacyku myśliwskiego.
Rośliny rezerwatu Łężczok podlegające ochronie
Spośród roślin podlegających ochronie występują: wawrzynek wilcze łyko, bluszcz pospolity, kotewka orzech wodny, śnieżyczka przebiśnieg i kruszczyk rdzawo – czerwony. Natomiast zwierzęta, które podlegają ochronie to m. in: tęcznik, rzekotka drzewna, ropucha, huczek ziemny, kumak nizinny, traszki, jaszczurka zwinka, mewa śmieszka, perkozy, blaszkodzioby, kormoran czarny, bociany, bąk, bączek, orlik, myszołów, sowa, wilga, pełzacz leśny, muchołówka, kos, ryjówka, kret, jeż, nietoperz, kuna domowa i łasica. Dla chcących zwiedzić Łężczok istnieje kilka wejść do rezerwatu. W miejscach tych umieszczone są tablice informacyjne, na których widnieje regulamin obowiązujący na terenie chronionym oraz krótka informacja na temat powstania rezerwatu. Wędrując ścieżkami rezerwatu należy mieć na uwadze niektóre ograniczenia i zakazy których celem jest ochrona przyrody. Tak więc na terenie rezerwatu zabrania się: zbioru owoców i nasion leśnych, zbioru ziół oraz innych roślin i ich części, zbioru ściółki leśnej, niszczenia lub uszkadzania drzew i innych roślin, niszczenia gniazd, podbierania jaj i piskląt, łowienia ryb, polowania, płoszenia i chwytania dziko żyjących zwierząt, wzniecania ognia i zakłócania ciszy.
Łężczok jak dojechać
Dla podróżujących koleją, najdogodniejszą stacją będzie stacja PKP Nędza. Stamtąd pieszo, nieoznakowaną ścieżką dotrzemy do wschodniej części rezerwatu kierując się w stronę bezpłatnego parkingu. Ten natomiast znajduje się w granicach wsi Babice i polecany jest turystom, którzy zamierzają dojechać do rezerwatu samochodem. Parking jest dość spory, jednak w szczytowych okresach sezonu wiosennego i jesiennego należy liczyć się ze sporą liczbą zaparkowanych samochodów. Rowerzystom również możemy polecić ścieżkę od dworca PKP Nędza w kierunku parkingu lub z ścieżkę rowerową prowadzącą z Raciborza.
